DUDEK - polskie urządzenie szyfrujące z lat 60-tych

W latach sześćdziesiątych XX wieku poznańskie Wielkopolskie Zakłady Teletechniczne T-7 Teletra oraz Biuro A (Biuro Szyfrów, JW 1919) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL zaprojektowały i skonstruowały urządzenie o nazwie TgS-1 DUDEK. Nadana nazwa to w rzeczywistości skrót od Dalekopisowe Urządzenie Do Elektronicznego Kodowania. TgS-1 DUDEK był pierwszą generacją elektromechanicznego urządzenia pozwalającego na przesyłanie po linii telegraficznej (oraz telefonicznej) wiadomości wykorzystujących system Vernama. 

System został opracowany przez Gilberta S. Vernama z laboratoriów AT&T około roku 1917, a za swój wynalazek otrzymał pierwszy patent w dniu 22 lipca 1919 roku. Szyfr Vernama (szyfr idealny) jest szyfrem z kluczem jednokrotnym, co oznacza, że klucz jest losową sekwencją znaków i jest używany bez powtórzeń. Natychmiast po użyciu miały być niszczone, aby uniemożliwić  odczytanie treści wiadomości przez osoby niepowołane. Dzięki jego maszynie możliwe jest stosowanie szyfrów z kluczem jednokrotnym w systemach komputerowych. Vernam skonstruował swoje urządzenie do łączności telegraficznej korzystającej z 32-znakowego kodu Baudota, gdzie każdy znak kodu jest kombinacją pięciu sygnałów lub ich braku, co odpowiada bitom 1 i 0 w komputerach. System Vernama, choć pod różnymi nazwami, jest wciąż wykorzystywany i przyjął się np. w bankowości, gdzie służy do autoryzowania transakcji. Współczesnym przykładem szyfru Vernama używanego w łączności internetowej jest szyfr strumieniowy RC4.

Polska wersja urządzenia DUDEK
(źródło: http://forum.valka.cz)

Wracając jednak do urządzenia DUDEK, wykorzystywało ono funkcję różnicy symetrycznej (XOR) do tworzenia tekstu zaszyfrowanego tożsamego ze wspomnianym wcześniej szyfrem Vernama. Znaki klucza były podawane za pośrednictwem czytników taśm perforowanych. Prędkość urządzenia to około 50-75 bodów na sekundę. Posiadał akredytację MSW na przesyłanie wiadomości do klauzuli ŚCIŚLE TAJNE włącznie. DUDEK wykorzystywany był w czasach PRL nie tylko w MSW, MO, SB, MON, NBP i MSZ, ale także w innych służbach szyfrowych Układu Warszawskiego, w tym w Ministerstwie Bezpieczeństwa Państwowego NRD (powszechnie zwanego Stasi) jako urządzenia o oznaczeniach T-352 (TgS-1) oraz T-353 (TgS-1M). Aż do upadku NRD, posiadała ona w swoich zasobach aż 1431 urządzeń DUDEK (T-352 i T-353). Wartość tych jednostek w tamtych czasach wynosiła 78 milionów marek. Konstrukcja urządzenia była na tyle dobra, że np. w polskiej Policji jedno z nich było wykorzystywane aż do stycznia 2011 roku(!).

Wnętrze urządzenia DUDEK, model T-353
 (źródło: http://scz.bplaced.net)

Wymiary urządzenia to 540x260x400 mm (TgS-1) oraz 500x250x390 mm (TgS-1M), a waga urządzenia to odpowiednio: 35 oraz 32 kilogramy. Czytnik taśmy (RG-3) występował w trzech wariantach: RG-3 A, B oraz C, natomiast samo urządzenie DUDEK występowało w czterech wariantach:

1. TgS-1 - wersja podstawowa, w NRD znana jako T-352;
2. TgS-1M - wersja mobilna, w NRD znana jako T-353;
3. TgS-1MS - wersja mobilna;
4. TgS-3 - wersja ulepszona, z cyfrowymi układami scalonymi TTL, skonstruowana w późnych latach 70-tych z poprawionym transferem danych.

Film przedstawiający urządzenie DUDEK (T-353) podczas pracy:

Jeden z niejawnych schematów ideowych urządzenia DUDEK
 (źródło: http://scz.bplaced.net)

DUDEK, widok z góry wraz z opisem elementów w j. angielskim
 (źródło: http://www.cryptomuseum.com)

Niejawna instrukcja urządzenia DUDEK w języku niemieckim
 (źródło: http://www.cryptomuseum.com)

Niejawna specyfikacja techniczna TgS-1M w języku niemieckim, wydanie: MSW
 (źródło: http://www.cryptomuseum.com)

Urządzenie DUDEK było jednym z bardziej udanych konstrukcji szyfrujących z czasów zimnej wojny. 

Niejawna specyfikacja techniczna w języku niemieckim (wydana przez MSW PRL):

http://www.cryptomuseum.com/crypto/pl/dudek/files/dudek_de_tech.pdf

Niejawna instrukcja użytkownika w języku niemieckim z 1974 r.:

http://www.cryptomuseum.com/crypto/pl/dudek/files/dudek_de_manual.pdf

Więcej informacji oraz zdjęć tego polskiego urządzenia znajdziecie m.in. tutaj:

http://www.cryptomuseum.com/crypto/pl/dudek/index.htm#int

http://scz.bplaced.net/t353.html

Wyjaśnienie działania szyfru Vernama (w języku angielskim):

http://www.cryptomuseum.com/crypto/vernam.htm

 
Źródło:

http://www.cryptomuseum.com

http://scz.bplaced.net

http://pl.wikipedia.org
http://forum.valka.cz

Marek Madej, Marcin Terlikowski - Bezpieczeństwo teleinformatyczne państwa