Kilka dni temu na stronie internetowej IPN została opublikowana pierwsza część wykazu dokumentów, wyłączonych z byłego wyodrębnionego, tajnego zbioru w
archiwum Instytutu. Wraz z opublikowaniem wykazu, Instytut Pamięci Narodowej na swojej stronie internetowej umieścił objaśnienia niektórych terminów źródłowych i skrótów, z którymi warto się zapoznać i które są bardzo pomocne przy pogłębianiu wiedzy na temat służb bezpieczeństwa PRL.
Objaśnienia niektórych terminów źródłowych i skrótów:
Agent - Tajny i świadomy współpracownik UB oraz Informacji Wojskowej tkwiący bezpośrednio w rozpracowywanych strukturach (do 1956 r.). - Tajnie i świadomie współpracujący z Wywiadem Cywilnym i Wojskowym PRL, obywatel obcego państwa lub obywatel PRL na stałe zamieszkały zagranicą.
Agentura - Sieć agenturalna, wszystkie dostępne osobowe źródła informacji.
ESEZO - Elektroniczny System Ewidencji Zadań Operacyjnych – system informacyjny wykorzystywany w latach 80-tych przez Departamenty III-VI MSW, utworzony na bazie meldunków operacyjnych spływających do Centrali od podległych jednostek z terenu.
Faktologia - W l. 70. i 80. charakterystyki poświęcone poszczególnym grupom opozycyjnym, oddziałom zbrojnym, itp.
Figurant - Osoba sprawdzana, kontrolowana lub rozpracowywana w ramach sprawy operacyjnej.
Informator [Inf.] - Tajny i świadomy współpracownik UB (wszystkich jednostek MBP i Kds.BP), najpowszechniejsza kategoria tajnej współpracy w l. 1945-1956.
"Jodła" - Kryptonim operacji internowania przywódców opozycji politycznej w związku z wprowadzeniem stanu wojennego na terenie PRL w 1981 r.
"Klon" - Kryptonim operacji polegającej na przeprowadzeniu przez SB rozmów ostrzegawczych z osobami, których nie internowano po wprowadzeniu stanu wojennego, ale podejrzewano o możliwość podjęcia „antysocjalistycznej” działalności. Celem rozmów było uzyskanie pisemnego zobowiązania o zaprzestaniu takiej działalności.
Konsultant - Kategoria świadomej współpracy polegająca na wykorzystywaniu wiedzy osoby współpracującej (np. sporządzanie ekspertyz)
Kontakt Informacyjny [KIN] - Jedna z kategorii współpracy z Wywiadem Cywilnym PRL; mogła być nieświadoma.
Kontakt obywatelski - Nieformalna i zazwyczaj nie rejestrowana forma współpracy
Kontakt Operacyjny [KO] - Jedna z kategorii tajnej i świadomej współpracy o uproszczonych procedurach związanych z pozyskaniem i prowadzeniem „Źródła” (w l. 70. i 80. często stosowana wobec członków PZPR).
Kontakt Operacyjny Departamentu I MSW [KO Dep. I] - Podstawowa kategoria tajnej, świadomej współpracy obywateli PRL z Wywiadem Cywilnym (odpowiednik TW w innych pionach).
Kontakt Poufny [KP] - Rejestrowana kategoria współpracy zbliżona do – Kontaktu obywatelskiego (w l. 1960-70 nazwa zamiennie stosowana z kategorią P.O. – Pomoc obywatelska).
Kontakt służbowy [KS] - Niesformalizowana kategoria współpracy (wprowadzona w 1970 r.) osoby utrzymującej kontakt z funkcjonariuszem MSW w związku z zajmowanym stanowiskiem (zwykle sprawujący funkcję kierowniczą członek PZPR).
Kwestionariusz Ewidencyjny [KE] - Niższa kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na inwigilacji (kontroli operacyjnej) osoby.
Lokal Kontaktowy [LK] - Osoba świadomie udostępniająca mieszkanie prywatne (w całości lub w części, rzadziej pomieszczenie instytucji) na potrzeby operacyjne służb specjalnych.
Mieszkanie Konspiracyjne [MK] - Lokal będący własnością MSW, spełniający podobne funkcje jak LK.
Nieoficjalny Pracownik (NP) - Rejestrowana kategoria agentury WSW, zazwyczaj zawodowy podoficer lub oficer, który pełnił funkcję łącznikową na zlecenie WSW z agenturą niższego rzędu.
Ochrona operacyjna - Zabezpieczenie obiektu, środowiska lub osoby przed „wrogą działalnością”, polegające na inwigilacji przy wykorzystaniu techniki operacyjnej i agentury.
Osobowe Źródło Informacji [OZI] - Osoba współpracująca z organami bezpieczeństwa PRL.
Perlustracja - Niejawna kontrola korespondencji.
Pomoc obywatelska - Zamiennie stosowana z kat. Kontakt poufny.
PSED Połączony System Ewidencji Danych o Przeciwniku - komputerowy system informacyjny z Centralą mieszczącą się w Moskwie, powstały w 1977 r. i wykorzystywany przez organy policji politycznych i jednostek operacyjnych kilku krajów bloku wschodniego (w tym m.in. PRL). Baza informacji wywiadowczych i kontrwywiadowczych o osobach, instytucjach i obiektach przeciwnika prowadzących wrogą działalność antysocjalistyczną lub przeciw krajom wspólnoty socjalistycznej.
Punkt Korespondencyjny [PK] - Prywatny adres udostępniony na potrzeby poczty specjalnej Dep. I
Rezydent - Do połowy l. 50. jedna z form agentury, polegająca na prowadzeniu pracy z kilkoma informatorami. - W Dep. I – oficer kierujący pracą rezydentury.
Rezydentura - Placówka zagraniczna Wywiadu PRL.
Rozpracowanie Obiektowe - Stosowana od 1972 r. w Dep. I kategoria rejestracji zbliżona do SO w innych pionach SB
Rozpracowanie Operacyjne - Stosowana od 1972 r. w Dep. I kategoria rejestracji zbliżona do SOR w innych pionach SB.
Rozpracowywanie - Podejmowane przez organy bezpieczeństwa działania o charakterze inwigilacyjno-represyjnym, mające na celu rozpoznanie, kontrolę i neutralizację działalności uznawanej za „wrogą”.
Segregator Materiałów Wstępnych [SMW] - Stosowana w Dep. I od 1972 r. najniższa kategoria rejestracji, mająca na celu zgromadzenie odpowiednich informacji, umożliwiających rejestrację w wyższej kategorii (np. Rozpracowanie Operacyjne albo Kontakt Operacyjny).
Sprawa Agenturalna - Grupowa Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, obejmującej grupę inwigilowanych osób.
Sprawa Agenturalna na Osobę - Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na intensywnej inwigilacji osoby.
Sprawa Agenturalnego Sprawdzenia - Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, mającej na celu sprawdzenie wiarygodności informacji o działalności osoby lub grupy.
Sprawa Obiektowa [SO] - Sprawa operacyjna zakładana w celu „ochrony operacyjnej” instytucji, organizacji lub środowisk.
Sprawa Operacyjnego Rozpracowania [SOR] - Kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na intensywnej inwigilacji osoby lub grupy osób.
Sprawa Operacyjnego Sprawdzenia [SOS] - Kategoria sprawy operacyjnej wszczynana w celu wyjaśnienia zdarzeń określanych jako „wroga działalność”.
Tajny Współpracownik [TW] - Podstawowa kategoria tajnej i świadomej współpracy w l. 1957-1990.
Technika operacyjna - Ogół środków technicznych i działań stosowanych w pracy operacyjnej (podsłuchy, obserwacja, podglądy kontrola korespondencji)
Teczka Ewidencji Operacyjnej Księdza [TEOK] - Forma kontroli operacyjnej (inwigilacji) każdej osoby duchownej. Prowadzona od chwili wstąpienia do Seminarium Duchownego
Zabezpieczenie Operacyjne (zabezpieczenie) [ZO, Zab.] - Wieloznaczna, nie przesądzająca o charakterze „zainteresowania” forma rejestracji, mająca na celu „ochronę” osoby.
Zastrzeżenie [Z] - Zastrzeżenie wyjazdów zagranicznych (głównie do krajów kapitalistycznych), polegające na odmowie wydawania paszportu.
Agentura - Sieć agenturalna, wszystkie dostępne osobowe źródła informacji.
ESEZO - Elektroniczny System Ewidencji Zadań Operacyjnych – system informacyjny wykorzystywany w latach 80-tych przez Departamenty III-VI MSW, utworzony na bazie meldunków operacyjnych spływających do Centrali od podległych jednostek z terenu.
Faktologia - W l. 70. i 80. charakterystyki poświęcone poszczególnym grupom opozycyjnym, oddziałom zbrojnym, itp.
Figurant - Osoba sprawdzana, kontrolowana lub rozpracowywana w ramach sprawy operacyjnej.
Informator [Inf.] - Tajny i świadomy współpracownik UB (wszystkich jednostek MBP i Kds.BP), najpowszechniejsza kategoria tajnej współpracy w l. 1945-1956.
"Jodła" - Kryptonim operacji internowania przywódców opozycji politycznej w związku z wprowadzeniem stanu wojennego na terenie PRL w 1981 r.
"Klon" - Kryptonim operacji polegającej na przeprowadzeniu przez SB rozmów ostrzegawczych z osobami, których nie internowano po wprowadzeniu stanu wojennego, ale podejrzewano o możliwość podjęcia „antysocjalistycznej” działalności. Celem rozmów było uzyskanie pisemnego zobowiązania o zaprzestaniu takiej działalności.
Konsultant - Kategoria świadomej współpracy polegająca na wykorzystywaniu wiedzy osoby współpracującej (np. sporządzanie ekspertyz)
Kontakt Informacyjny [KIN] - Jedna z kategorii współpracy z Wywiadem Cywilnym PRL; mogła być nieświadoma.
Kontakt obywatelski - Nieformalna i zazwyczaj nie rejestrowana forma współpracy
Kontakt Operacyjny [KO] - Jedna z kategorii tajnej i świadomej współpracy o uproszczonych procedurach związanych z pozyskaniem i prowadzeniem „Źródła” (w l. 70. i 80. często stosowana wobec członków PZPR).
Kontakt Operacyjny Departamentu I MSW [KO Dep. I] - Podstawowa kategoria tajnej, świadomej współpracy obywateli PRL z Wywiadem Cywilnym (odpowiednik TW w innych pionach).
Kontakt Poufny [KP] - Rejestrowana kategoria współpracy zbliżona do – Kontaktu obywatelskiego (w l. 1960-70 nazwa zamiennie stosowana z kategorią P.O. – Pomoc obywatelska).
Kontakt służbowy [KS] - Niesformalizowana kategoria współpracy (wprowadzona w 1970 r.) osoby utrzymującej kontakt z funkcjonariuszem MSW w związku z zajmowanym stanowiskiem (zwykle sprawujący funkcję kierowniczą członek PZPR).
Kwestionariusz Ewidencyjny [KE] - Niższa kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na inwigilacji (kontroli operacyjnej) osoby.
Lokal Kontaktowy [LK] - Osoba świadomie udostępniająca mieszkanie prywatne (w całości lub w części, rzadziej pomieszczenie instytucji) na potrzeby operacyjne służb specjalnych.
Mieszkanie Konspiracyjne [MK] - Lokal będący własnością MSW, spełniający podobne funkcje jak LK.
Nieoficjalny Pracownik (NP) - Rejestrowana kategoria agentury WSW, zazwyczaj zawodowy podoficer lub oficer, który pełnił funkcję łącznikową na zlecenie WSW z agenturą niższego rzędu.
Ochrona operacyjna - Zabezpieczenie obiektu, środowiska lub osoby przed „wrogą działalnością”, polegające na inwigilacji przy wykorzystaniu techniki operacyjnej i agentury.
Osobowe Źródło Informacji [OZI] - Osoba współpracująca z organami bezpieczeństwa PRL.
Perlustracja - Niejawna kontrola korespondencji.
Pomoc obywatelska - Zamiennie stosowana z kat. Kontakt poufny.
PSED Połączony System Ewidencji Danych o Przeciwniku - komputerowy system informacyjny z Centralą mieszczącą się w Moskwie, powstały w 1977 r. i wykorzystywany przez organy policji politycznych i jednostek operacyjnych kilku krajów bloku wschodniego (w tym m.in. PRL). Baza informacji wywiadowczych i kontrwywiadowczych o osobach, instytucjach i obiektach przeciwnika prowadzących wrogą działalność antysocjalistyczną lub przeciw krajom wspólnoty socjalistycznej.
Punkt Korespondencyjny [PK] - Prywatny adres udostępniony na potrzeby poczty specjalnej Dep. I
Rezydent - Do połowy l. 50. jedna z form agentury, polegająca na prowadzeniu pracy z kilkoma informatorami. - W Dep. I – oficer kierujący pracą rezydentury.
Rezydentura - Placówka zagraniczna Wywiadu PRL.
Rozpracowanie Obiektowe - Stosowana od 1972 r. w Dep. I kategoria rejestracji zbliżona do SO w innych pionach SB
Rozpracowanie Operacyjne - Stosowana od 1972 r. w Dep. I kategoria rejestracji zbliżona do SOR w innych pionach SB.
Rozpracowywanie - Podejmowane przez organy bezpieczeństwa działania o charakterze inwigilacyjno-represyjnym, mające na celu rozpoznanie, kontrolę i neutralizację działalności uznawanej za „wrogą”.
Segregator Materiałów Wstępnych [SMW] - Stosowana w Dep. I od 1972 r. najniższa kategoria rejestracji, mająca na celu zgromadzenie odpowiednich informacji, umożliwiających rejestrację w wyższej kategorii (np. Rozpracowanie Operacyjne albo Kontakt Operacyjny).
Sprawa Agenturalna - Grupowa Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, obejmującej grupę inwigilowanych osób.
Sprawa Agenturalna na Osobę - Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na intensywnej inwigilacji osoby.
Sprawa Agenturalnego Sprawdzenia - Stosowana w l. 50. kategoria sprawy operacyjnej, mającej na celu sprawdzenie wiarygodności informacji o działalności osoby lub grupy.
Sprawa Obiektowa [SO] - Sprawa operacyjna zakładana w celu „ochrony operacyjnej” instytucji, organizacji lub środowisk.
Sprawa Operacyjnego Rozpracowania [SOR] - Kategoria sprawy operacyjnej, polegającej na intensywnej inwigilacji osoby lub grupy osób.
Sprawa Operacyjnego Sprawdzenia [SOS] - Kategoria sprawy operacyjnej wszczynana w celu wyjaśnienia zdarzeń określanych jako „wroga działalność”.
Tajny Współpracownik [TW] - Podstawowa kategoria tajnej i świadomej współpracy w l. 1957-1990.
Technika operacyjna - Ogół środków technicznych i działań stosowanych w pracy operacyjnej (podsłuchy, obserwacja, podglądy kontrola korespondencji)
Teczka Ewidencji Operacyjnej Księdza [TEOK] - Forma kontroli operacyjnej (inwigilacji) każdej osoby duchownej. Prowadzona od chwili wstąpienia do Seminarium Duchownego
Zabezpieczenie Operacyjne (zabezpieczenie) [ZO, Zab.] - Wieloznaczna, nie przesądzająca o charakterze „zainteresowania” forma rejestracji, mająca na celu „ochronę” osoby.
Zastrzeżenie [Z] - Zastrzeżenie wyjazdów zagranicznych (głównie do krajów kapitalistycznych), polegające na odmowie wydawania paszportu.
Objaśnienia niektórych dotyczących zagadnień ewidencji i archiwum:
Akta internowanego - materiały dotyczące osoby internowanej, zazwyczaj obejmujące informacje o formalnej podstawie internowania, korespondencję urzędową związaną z pobytem w ośrodku odosobnienia, decyzję o zwolnieniu.
Akta administracyjne - tą nazwą określano w resorcie wszelkie akta nie stanowiące dokumentacji operacyjnej, kadrowej, bądź obronnej. W rzeczywistości akta te zawierają wiele informacji przydatnych w ocenie charakteru rejestracji, np. w protokole przekazania wydziału wymienia się kryptonimy prowadzonych przezeń spraw i pseudonimy znajdujących się na jego stanie źródeł.
Akta paszportowe - akta powstające w wyniku starania się o paszport, zawierające zazwyczaj ankiety, korespondencję wewnętrzną resortu, decyzję o przyznaniu (lub odmowie przyznania) paszportu.
Biuro „C” – od 1965 roku nazwa biura, zajmującego się przede wszystkim ewidencją operacyjną i prowadzeniem archiwum resortu, ale również m. in. Formalną stroną udzielania dopuszczeń do informacji niejawnych. Jego odpowiednikami w terenie były wydziały „C” w wojewódzkich komendach MO. Po reformie administracyjnej 1975 r. w niektórych mniejszych województwach nie utworzono wydziałów „C”, lecz jedynie sekcje „C” działające w ramach wydziałów zabezpieczenia operacyjnego.
Deklaracja lojalności, popularnie lojalka - w stanie wojennym pisemne oświadczenie woli osób podejrzewanych o działalność opozycyjną, o zaniechaniu bądź niepodejmowaniu działań naruszających przepisy stanu wojennego odbierane przez organy bezpieczeństwa PRL pod groźbą zastosowania różnych form represji w stosunku do osoby odmawiającej złożenia takiego oświadczenia lub jej najbliższych. Oświadczenie takie nie było tożsame ze zobowiązaniem do współpracy z organami bezpieczeństwa PRL.
Dopuszczenie do informacji niejawnych – było formalnie udzielane w Warszawie przez Wydział XII Biura „C”, w terenie przez wydziały „C” (dlatego w tekście tę informację pomijano, ograniczając się do wskazania komendy wojewódzkiej, która podejmowała decyzję). Stosowano różne formuły dopuszczenia, jak np:
Akta administracyjne - tą nazwą określano w resorcie wszelkie akta nie stanowiące dokumentacji operacyjnej, kadrowej, bądź obronnej. W rzeczywistości akta te zawierają wiele informacji przydatnych w ocenie charakteru rejestracji, np. w protokole przekazania wydziału wymienia się kryptonimy prowadzonych przezeń spraw i pseudonimy znajdujących się na jego stanie źródeł.
Akta paszportowe - akta powstające w wyniku starania się o paszport, zawierające zazwyczaj ankiety, korespondencję wewnętrzną resortu, decyzję o przyznaniu (lub odmowie przyznania) paszportu.
Biuro „C” – od 1965 roku nazwa biura, zajmującego się przede wszystkim ewidencją operacyjną i prowadzeniem archiwum resortu, ale również m. in. Formalną stroną udzielania dopuszczeń do informacji niejawnych. Jego odpowiednikami w terenie były wydziały „C” w wojewódzkich komendach MO. Po reformie administracyjnej 1975 r. w niektórych mniejszych województwach nie utworzono wydziałów „C”, lecz jedynie sekcje „C” działające w ramach wydziałów zabezpieczenia operacyjnego.
Deklaracja lojalności, popularnie lojalka - w stanie wojennym pisemne oświadczenie woli osób podejrzewanych o działalność opozycyjną, o zaniechaniu bądź niepodejmowaniu działań naruszających przepisy stanu wojennego odbierane przez organy bezpieczeństwa PRL pod groźbą zastosowania różnych form represji w stosunku do osoby odmawiającej złożenia takiego oświadczenia lub jej najbliższych. Oświadczenie takie nie było tożsame ze zobowiązaniem do współpracy z organami bezpieczeństwa PRL.
Dopuszczenie do informacji niejawnych – było formalnie udzielane w Warszawie przez Wydział XII Biura „C”, w terenie przez wydziały „C” (dlatego w tekście tę informację pomijano, ograniczając się do wskazania komendy wojewódzkiej, która podejmowała decyzję). Stosowano różne formuły dopuszczenia, jak np:
- upoważniony do tajemnicy państwowej
- upoważniony do informacji niejawnych
- uzgodniony do prac tajnych
- upoważniony do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową.
Powszechnie używano terminu dopuszczenie (zabezpieczenie) do MOB.
Dziennik rejestracyjny - dziennik, w którym od 1962 r. rejestrowano wszelkie zainteresowania operacyjne SB.
Dziennik (inwentarz) archiwalny - dziennik, w którym wpisywano akta (teczki) złożone do archiwum. Prowadzono odrębne dzienniki dla akt sieci (różnych kategorii tajnych współpracowników) – oznaczony I, spraw operacyjnych – II, spraw śledczych – III, spraw obiektowych – IV.
Kandydat na tajnego współpracownika - kategoria, w jakiej rejestrowano osoby, które SB chciała pozyskać do współpracy. Bez materiałów nie można określić charakteru kontaktów osoby zarejestrowanej w tej kategorii. Występują tu głównie osoby, które nie zdawały sobie sprawy, że SB przygotowuje próbę ich zwerbowania lub odrzuciły propozycje współpracy.
Karty ewidencyjne - sformalizowane druki, za pomocą których dokonywano rejestracji lub przekazywano różne informacje o osobie stanowiącej przedmiot zainteresowania SB. Zdecydowana większość kart miała swój symbol, zazwyczaj składający się z części literowej i liczby arabskiej, niekiedy uzupełniany datą wprowadzenia lub modyfikacji karty. Dla przykładu: EO – 4 /72 (EO to zapewne skrót słów ewidencja operacyjna, 4- numer kolejnego druku, 72 – data wprowadzenia wzoru; nową datę wprowadzano niekiedy po zastosowaniu bardzo drobnych modyfikacji, np. karty EO-4/77 praktycznie nie różnią się od kart EO-4/72 i były używane równolegle z tymi pierwszymi). Karty EO-4-A/72, jak wskazuje ich symbol, były kartami pochodnymi od kart EO-4-A/72. Należy pamiętać, iż w zastosowaniu kart miały miejsce dwa odmienne procesy: karty o tym samym symbolu otrzymywały inny układ i pełniły różną rolę (np. karta E-14, w latach czterdziestych i pięćdziesiątych służąca do rejestracji, z czasem przejmie rolę karty informującej o przebiegu kontaktów SB z obywatelem po złożeniu dotyczących go akt do archiwum), karty o tym samym przeznaczeniu otrzymywały inny numer (karta E-16 i karta Mkr-3, nota bene używane równolegle; Mkr to zapewne skrót od słów mała karta rejestracyjna).
Kartoteka ogólnoinformacyjna - kartoteka zwierająca informacje o aktualnych (czynnych) zainteresowaniach SB; osobach, których sprawy zakończono, a akta złożono do archiwum, a także różne inne informacje o obywatelach, np. o dopuszczeniu do informacji niejawnych, przyznaniu książeczek żeglarskich itp. Układ kart – alfabetyczny.
Kartoteka odtworzeniowa - kartoteka zawierająca takie same informacje, jak kartoteka ogólnoinformacyjna, ale złożona z przeznaczonych do zniszczenia kart E-16, które w kartotece ogólnoinformacyjnej nigdy się nie znajdowały, a także z kart DE-14/O wypełnianych w Urzędzie Ochrony Państwa na podstawie informacji uzyskanych w wyniku analizy różnorodnych dokumentów.
Kartoteka OCK tzw. wyjazdowa - kartoteka prowadzona przez Departament I (Wywiad) dotycząca osób wyjeżdżających zagranicę.
Kartoteka pionu „B” (obserwacji) - kartoteka osób poddanych obserwacji na życzenie pionów operacyjnych. Oprócz osób poddanych inwigilacji znajdują się w niej również osoby, które spotkały się z nimi, tzw. kontakty. Zbieżność kryptonimów występujących w tej kartotece z kryptonimami nadawanymi figurantom – przypadkowa.
Kartoteki pomocnicze, np. adresowa, miejsc pracy - kartoteki złożone z kart odtwarzających niektóre informacje z kart rejestracyjnych EO-4, ułożonych według adresów zamieszkania, miejsc pracy.
Kryptonim - nazwa nadawana sprawom operacyjnego rozpracowania, operacyjnego sprawdzenia lub sprawom obiektowym. Przykładowo sprawa na KOR miała kryptonim „Gracze”, na ROPCiO – „Hazardziści”.
Kontakt operacyjny - ma dwa znaczenia:
Dziennik rejestracyjny - dziennik, w którym od 1962 r. rejestrowano wszelkie zainteresowania operacyjne SB.
Dziennik (inwentarz) archiwalny - dziennik, w którym wpisywano akta (teczki) złożone do archiwum. Prowadzono odrębne dzienniki dla akt sieci (różnych kategorii tajnych współpracowników) – oznaczony I, spraw operacyjnych – II, spraw śledczych – III, spraw obiektowych – IV.
Kandydat na tajnego współpracownika - kategoria, w jakiej rejestrowano osoby, które SB chciała pozyskać do współpracy. Bez materiałów nie można określić charakteru kontaktów osoby zarejestrowanej w tej kategorii. Występują tu głównie osoby, które nie zdawały sobie sprawy, że SB przygotowuje próbę ich zwerbowania lub odrzuciły propozycje współpracy.
Karty ewidencyjne - sformalizowane druki, za pomocą których dokonywano rejestracji lub przekazywano różne informacje o osobie stanowiącej przedmiot zainteresowania SB. Zdecydowana większość kart miała swój symbol, zazwyczaj składający się z części literowej i liczby arabskiej, niekiedy uzupełniany datą wprowadzenia lub modyfikacji karty. Dla przykładu: EO – 4 /72 (EO to zapewne skrót słów ewidencja operacyjna, 4- numer kolejnego druku, 72 – data wprowadzenia wzoru; nową datę wprowadzano niekiedy po zastosowaniu bardzo drobnych modyfikacji, np. karty EO-4/77 praktycznie nie różnią się od kart EO-4/72 i były używane równolegle z tymi pierwszymi). Karty EO-4-A/72, jak wskazuje ich symbol, były kartami pochodnymi od kart EO-4-A/72. Należy pamiętać, iż w zastosowaniu kart miały miejsce dwa odmienne procesy: karty o tym samym symbolu otrzymywały inny układ i pełniły różną rolę (np. karta E-14, w latach czterdziestych i pięćdziesiątych służąca do rejestracji, z czasem przejmie rolę karty informującej o przebiegu kontaktów SB z obywatelem po złożeniu dotyczących go akt do archiwum), karty o tym samym przeznaczeniu otrzymywały inny numer (karta E-16 i karta Mkr-3, nota bene używane równolegle; Mkr to zapewne skrót od słów mała karta rejestracyjna).
Kartoteka ogólnoinformacyjna - kartoteka zwierająca informacje o aktualnych (czynnych) zainteresowaniach SB; osobach, których sprawy zakończono, a akta złożono do archiwum, a także różne inne informacje o obywatelach, np. o dopuszczeniu do informacji niejawnych, przyznaniu książeczek żeglarskich itp. Układ kart – alfabetyczny.
Kartoteka odtworzeniowa - kartoteka zawierająca takie same informacje, jak kartoteka ogólnoinformacyjna, ale złożona z przeznaczonych do zniszczenia kart E-16, które w kartotece ogólnoinformacyjnej nigdy się nie znajdowały, a także z kart DE-14/O wypełnianych w Urzędzie Ochrony Państwa na podstawie informacji uzyskanych w wyniku analizy różnorodnych dokumentów.
Kartoteka OCK tzw. wyjazdowa - kartoteka prowadzona przez Departament I (Wywiad) dotycząca osób wyjeżdżających zagranicę.
Kartoteka pionu „B” (obserwacji) - kartoteka osób poddanych obserwacji na życzenie pionów operacyjnych. Oprócz osób poddanych inwigilacji znajdują się w niej również osoby, które spotkały się z nimi, tzw. kontakty. Zbieżność kryptonimów występujących w tej kartotece z kryptonimami nadawanymi figurantom – przypadkowa.
Kartoteki pomocnicze, np. adresowa, miejsc pracy - kartoteki złożone z kart odtwarzających niektóre informacje z kart rejestracyjnych EO-4, ułożonych według adresów zamieszkania, miejsc pracy.
Kryptonim - nazwa nadawana sprawom operacyjnego rozpracowania, operacyjnego sprawdzenia lub sprawom obiektowym. Przykładowo sprawa na KOR miała kryptonim „Gracze”, na ROPCiO – „Hazardziści”.
Kontakt operacyjny - ma dwa znaczenia:
- czynność (rozmowa) mająca na celu zdobycie przydatnych operacyjnie informacji lub stworzenie jakiejś korzystnej sytuacji operacyjnej;
- osoba współpracująca z SB, ale nie rejestrowana jako tajny współpracownik; wykorzystywano tę kategorię do rejestracji członków PZPR, co ułatwiało uniknięcie zakazu ich werbowania.
Meldunek operacyjny - informacja przesyłana przez jednostkę operacyjną przełożonym i do pionu „C”. Jego treść może dotyczyć różnorodnych wydarzeń i ludzi nie pozostających w zainteresowaniu SB.
Osoba zabezpieczona (zastrzeżona) - określenie wieloznaczne, bez akt sprawy nie pozwalające określić charakteru zainteresowania daną osobą przez SB. W praktyce ewidencji z czasów SB, gdy tego rodzaju materiały składano do archiwum, zostały wpisywane do dziennika archiwalnego sieci; wydaje się, iż jest to kategoria najbliższa kandydatowi na tajnego współpracownika.
Przechodzenie w materiałach - sytuacja, gdy o osobie znajdują się wzmianki w materiałach innych, niż wytworzone w sprawie, w której jest ona rejestrowana.
Pseudonim - nazwa nadawana tajnemu współpracownikowi, np. „Szary”, „Napoleon”, „124”. Teoretycznie pseudonim miał ułatwiać zachowanie konspiracji TW, w praktyce często stanowił on jakąś formę jego imienia. Czasami pseudonim nadawano również osobom rejestrowanym w innej kategorii współpracy. Natomiast kandydatów na tajnych współpracowników często określano pierwszymi literami imienia i nazwiska (lub w odwrotnej kolejności).
Rejestracja - czynność polegająca na nadaniu numeru (rejestracyjnego) zarówno osobie, która podejmowała współpracę z SB, jak też była przez SB rozpracowywana.
Rejestracje wojskowe np. o symbolu GC z cyframi arabskimi lub innych symbolach zakończonych /54 lub /72, przy czym liczby po znaku / nie oznaczają daty rocznej - to zapewne zabezpieczenia emerytowanych oficerów zawodowych i oficerów rezerwy niektórych specjalności (kontrwywiadu). Prezentowane w katalogach zapisy pochodzą z kart przechowywanych w Biurze „C”; karty podpisuje zawsze Szef Wydziału II Zarządu V Wojskowych Służb Wewnętrznych, prawdopodobnie jednak firmuje on tylko decyzje podejmowane przez inne jednostki WSW.
Zabezpieczenie (zastrzeżenie) wyjazdów za granicę - ograniczenie możliwości wyjazdu konkretnej osobie. Taka informacja na karcie powodowała, że wydział paszportów informował jednostkę operacyjną, która zastrzeżenie zgłosiła, iż „zastrzeżony” ubiega się o wyjazd. Zastrzeżenie mogło dotyczyć wszystkich krajów świata lub – co stosowano wobec osób, które odeszły z instytucji, w których miały dostęp do istotnych informacji – obejmować kraje kapitalistyczne, Albanię i Jugosławię; tę ostatnią sytuację określano jako zastrzeżenie ze względów kadrowych.
ZSKO (Zintegrowany System Kartotek Operacyjnych) - zbiór informacji kartotecznych przeniesionych na nośniki komputerowe. Istnieje w dwóch wersjach: 88 obejmującej zapisy z roku 1988 i 90 – z roku 1990. Zarówno z jednej, jak z drugiej wersji szereg zapisów usunięto, tym niemniej niekiedy stanowią one jedyne źródło informacji o osobie.
Osoba zabezpieczona (zastrzeżona) - określenie wieloznaczne, bez akt sprawy nie pozwalające określić charakteru zainteresowania daną osobą przez SB. W praktyce ewidencji z czasów SB, gdy tego rodzaju materiały składano do archiwum, zostały wpisywane do dziennika archiwalnego sieci; wydaje się, iż jest to kategoria najbliższa kandydatowi na tajnego współpracownika.
Przechodzenie w materiałach - sytuacja, gdy o osobie znajdują się wzmianki w materiałach innych, niż wytworzone w sprawie, w której jest ona rejestrowana.
Pseudonim - nazwa nadawana tajnemu współpracownikowi, np. „Szary”, „Napoleon”, „124”. Teoretycznie pseudonim miał ułatwiać zachowanie konspiracji TW, w praktyce często stanowił on jakąś formę jego imienia. Czasami pseudonim nadawano również osobom rejestrowanym w innej kategorii współpracy. Natomiast kandydatów na tajnych współpracowników często określano pierwszymi literami imienia i nazwiska (lub w odwrotnej kolejności).
Rejestracja - czynność polegająca na nadaniu numeru (rejestracyjnego) zarówno osobie, która podejmowała współpracę z SB, jak też była przez SB rozpracowywana.
Rejestracje wojskowe np. o symbolu GC z cyframi arabskimi lub innych symbolach zakończonych /54 lub /72, przy czym liczby po znaku / nie oznaczają daty rocznej - to zapewne zabezpieczenia emerytowanych oficerów zawodowych i oficerów rezerwy niektórych specjalności (kontrwywiadu). Prezentowane w katalogach zapisy pochodzą z kart przechowywanych w Biurze „C”; karty podpisuje zawsze Szef Wydziału II Zarządu V Wojskowych Służb Wewnętrznych, prawdopodobnie jednak firmuje on tylko decyzje podejmowane przez inne jednostki WSW.
Zabezpieczenie (zastrzeżenie) wyjazdów za granicę - ograniczenie możliwości wyjazdu konkretnej osobie. Taka informacja na karcie powodowała, że wydział paszportów informował jednostkę operacyjną, która zastrzeżenie zgłosiła, iż „zastrzeżony” ubiega się o wyjazd. Zastrzeżenie mogło dotyczyć wszystkich krajów świata lub – co stosowano wobec osób, które odeszły z instytucji, w których miały dostęp do istotnych informacji – obejmować kraje kapitalistyczne, Albanię i Jugosławię; tę ostatnią sytuację określano jako zastrzeżenie ze względów kadrowych.
ZSKO (Zintegrowany System Kartotek Operacyjnych) - zbiór informacji kartotecznych przeniesionych na nośniki komputerowe. Istnieje w dwóch wersjach: 88 obejmującej zapisy z roku 1988 i 90 – z roku 1990. Zarówno z jednej, jak z drugiej wersji szereg zapisów usunięto, tym niemniej niekiedy stanowią one jedyne źródło informacji o osobie.
Źródło:
http://ipn.gov.pl
0 komentarze:
Prześlij komentarz